مصاحبه زیر حاصل گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد رودگر، دبیر علمی همایش ملی معنویت و علوم اسلامی است که از نظرتان می‌گذرد:

*** لطفا در خصوص همایش ملی معنویت و علوم اسلامی و مقالات رسیده توضیحاتی بفرمایید.

تدبیری که متصدیان امر در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درخصوص همایش یادشده انجام دادند، تدبیری واقع‌گرایانه و متناظر به نیاز زمان و نظام اسلامی از یک سو و نیاز جامعه علمی، عمومی و جوان از دیگر سو بود؛ زیرا معنویت که گوهر دین و لب‌الباب همه ساحات و سطوح اسلام در فقه اکبر (اعتقادیات)، فقه اوسط (اخلاقیات و باطنیات) و فقه اصغر (احکامیات) بود و هست و علوم مختلفِ اسلامی از فقه و فلسفه تا اخلاق و عرفان و هم‌چنین کلام و علوم قرآن و تفسیر، هرکدام عهده‌دار بیان و تبیین بخش‌هایی از آن هستند، امروز هویت مستقلی یافته و ای‌بسا به مثابه یک دانش یا گرایش و رشته علمی تلقی شده و می‌شود و این واقعیت به دنبال خود حقایقی دارد که بایسته است مورد پژوهش قرار گیرد و درک و دریافت حقایق منطوی در آن ممکن نیست مگر این‌که نسبت‌سنجی بین معنویت و علوم اسلامی مورد تحقیق و تدقیق اهالی معرفت قرار گیرد تا هم هویت وجودی معنویت و هم ماهیت معنویت درست و دقیق شناخته شود و هم ترابط معنویت و علوم اسلامی آشکارسازی شده و ادبیات نوپدیدی در این عرصه تولید شود. در جهان جدید که اهتمام برخی متفکران و آن‌گاه حاکمان سیاسی و به‌ویژه نظام سلطه بر این واقعیت تعلق گرفت که معنویت را یک دین تمام‌عیار و آلترناتیو و جایگزین ادیان ابراهیمی و از جمله اسلام قرار داده و بین معنویت و دین چالش همه‌جانبه ایجاد کرده و حتی معنویت غیردینی و گاهی ضد‌دینی را تولید و ترویج کنند، بحث علمی از معنویت و دین و معنویت و علوم دینی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.

از منظری دیگر فهم این معنا ضروری است که:

 اولاً: ادبیات تولیدشده در علوم اسلامی با همه ابعاد شناسایی‌شده و پیشینه و تبارشناسی مسئله‌محور و موضوع‌مدارانه گردد.

ثانیاً: نسبت‌شناسی عالمانه معنویت و علوم اسلامی صورت پذیرد تا روشن گردد که معنویت با واژه‌ها و ادبیات مختلف در لایه‌های گوناگون علوم اسلامی دارای پیشینه و تبار قابل‌تأملی است.

لازم به ذکر است که برخی معنویت را یک علم دانسته و برخی آن را پدیده‌ای غیر از علم و حتی غیرعلمی می‌دانند و هرکدام برای دیدگاه خویش ادله و ادبیاتی تولید کرده و در عرصه‌های متکثر علمی و اجتماعی عرضه کرده‌اند و در این راستا حتی جریان‌ها و جنبش‌های نوپدید معنوی بهوجود آمد و نه‌تنها پیوند معنویت با علوم اسلامی، بلکه با علوم تجربی و تجریدی مانند: معنویت و دانش فیزیک، ریاضیات، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و... و عجیب‌تر اینکه معنویت و علوم غریبه و برخی تکنیک‌ها و فنون و ... مطرح شده و می‌شود.

از منظری دیگر معنویت اجتماعی - تمدنی و در مقابل آن معنویت درون‌گرایانه و غیر‌اجتماعی- تمدنی نیز با ادبیات مختلف مطرح است.

بنابراین همایش یاد‌شده ضرورت‌های علمی، عملی و کاربردی فراوانی داشت که مسئولان بادرک آن‌ها اهتمام خاصی در برگزاری آن داشته‌اند.

در نتیجه بعد از برنامه‌ریزی و تعیین فرایندها و اجزای متعدد همایش، از جمله تشکیل کمیته علمی و اجرایی در گام اول عناوین معطوف به نسبت معنویت و علوم اسلامی به صورت کلی و کلان و سپس جزیی و مصداقی شناسایی شده و چون همایش هویت علمی داشت، سفارش مقاله به صاحب‌نظران در علوم گوناگون اسلامی داده شد تا مقالات واقعاً عالمانه -  که حاوی نظر یا نظریه یا تمهیداتی برای نظر و نظریه هستند- تولید گردد که لازمه آن حضور نخبگان و محققان در این عرصه بود و در عین حال از حضور فرهیختگان و معنویت‌پژوهان در سطوح دیگر نیز غفلت نشد و فراخوان مقاله داده شد تا مقالاتی متناسب با محورهای همایش نوشته، ارزیابی و در صورت پذیرش در قالب‌های مختلفِ تعیین‌شده ارائه و منتشر شود. لذا مقالات در سطوح مختلف دریافت و مورد ارزیابی قرار گرفت.

ناگفته نماند که برای ارائه دیدگاهها و زمینه‌سازی تحقیقات علمی و مسئله‌زایی و درگیر کردن متفکران و محققان سلسله‌نشست‌ها و کرسی‌های علمی با حضور شخصیت‌ها و  برجستگان علمی در خصوص نسبت‌سنجی معنویت با علوم اسلامی مانند معنویت و فقه، معنویت و عرفان، معنویت و فلسفه، معنویت و اخلاق، معنویت و کلام نیز تشکیل و عملیاتی شد.

*** مقالات این همایش در چند پنل ارائه می شود؟

با عنایت به محورهای تعیین‌شده همایش و آن‌گاه مقالات رسیده و همگن از نظر کمی و کیفی، پس از بحث و بررسی‌های لازم، بنا شد مقالات در سه پنل با ساختار هیأت رئیسه و رئیس کمیسیون‌ها تحت عناوین:

۱. پنل تخصصی معنویت و فقه، با مدیریت حجت الاسلام و المسلمین استاد الهی خراسانی که هیئت رئیسه و داوری مقالات این پنل را ایشان در کنار اساتید محترم دیگر حجج اسلام آقایان عبدالحسین خسروپناه، محمدتقی فاکرمیبدی، محمدحسین عبدی، داوری خواهند کرد.

۲. پنل تخصصی معنویت و علوم کلام، فلسفه و اخلاق، با مدیریت حجت‌الاسلام والمسلمین استاد مهدی علیزاده که هیئت رئیسه و داوری مقالات این پنل را ایشان در کنار اساتید محترم دیگر حجج اسلام آقایان محمدتقی سبحانی، محمد مهدی گرجیان و محمدتقی اسلامی داوری خواهند کرد.

۳. پنل تخصصی معنویت به مثابه دانش، گرایش یا رشته تخصصی، با مدیریت حجت الاسلام و المسلمین هادی صادقی که هیئت رئیسه و داوری مقالات این پنل را ایشان در کنار اساتید محترم دیگر حجج اسلام آقایان علیرضا پیروزمند و محمدجواد رودگر، داوری خواهند کرد.

*** برگزاری این همایش چه ضرورتی دارد؟

 اگر چه اندکی از ضرورت همایش در پاسخ سوال اول بیان شد، لکن ضرورت‌های ذیل نیز عامل برگزاری همایش یاد‌شده است:

 - شناخت نسبت معنویت با علوم اسلامی؛

 - دانستن این نکته که آیا واقعاً معنویت یک دانش است؟ یا نه معنویت یک گرایش یا رشته است؟ واقعیت موجود در این زمینه چیست و صاحب‌نظران چه دیدگاه یا دیدگاه‌هایی دارند؟

- تمهیدات لازم جهت تضارب آراء بین محققان و صاحب‌نظران در دانش‌های مختلف اسلامی؛

- به صحنه آوردن اصحاب تحقیق و اهالی قلم یا بیان و بنان در زمینه معنویت‌پژوهی و نسبت‌شناسی معنویت با علوم اسلامی؛

 - بحث علمی در خصوص ارتباط معنویت و اخلاق در کنار علوم دیگر اسلامی با هدف بیان عالمانه اشتراک و افتراق معنویت و اخلاق متناظر به بیانیه گام دوم انقلاب؛

- ضرورت تولید ادبیات علمی؛ نه عمومی، در موضوع معنویت اسلامی و محورهای مرتبط با دانش‌های اسلامی.

*** لطفا درباره محورهای همایش بیشتر توضیح دهید.

همان طور که بیان شد، محورهای همایش اولاً و بالذات، با عنایت به دانشی یا عدم دانشی‌بودن معنویت و نسبت‌سنجی معنویت با علوم اسلامی تعیین شد. ثانیاً و بالعرض نیز مسائل و مصادیق معنویت‌پژوهی به معنای عام ملحوظ گردید تا هم مبادی تصوری و تصدیقی معنویت در منظومه معارف و دانش‌های اسلامی روشن شود و هم ادبیات و تراث علمی تولید‌شده از سوی عالمان اسلامی در علوم مختلف فقه و اخلاق، کلام، فلسفه و عرفان معلوم گردد. به هرحال از جهت دیگر محورهای همایش نظم‌دهنده به تحقیق و تدوین مقالات و ذهنیت محققان برای خلاقیت علمی و بارش فکری در قالب مقاله یا نشست و کرسی‌های علمی طراحی شد.

بنابراین محورهای عام و خاص بر اساس منطق و هندسه معرفتی خاصی مصوب شد تا از یک طرف روشن شود داشته‌ها و ظرفیت‌های علمی ما با عطف توجه به میراث غنیم و قویم علوم اسلامی در معنویت چیست؟ و از طرف دیگر، با پشتوانه پیشین ادبیات جدید علمی متناظر به نیاز زمان تولید گردد و از طرف سوم معلوم شود که بالاخره معنویت با تمام مختصات دانشی‌بودن، یک دانش است یا نه؟